พูดถึงอิฐมอญบางขันหมากได้ชื่อว่าเป็นอิฐมอญที่มีความแข็งแกร่งและมีคุณภาพเป็นที่นิยมใช้กันทั่วไปในการก่อสร้างอาคารบ้านเรือนซึ่งผู้คนทั่วไปได้ทราบถึงซื้อเสียงของอิฐมอญในด้านคุณภาพราคาถูกมาตั้งแต่โบราณ ในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จนถึงยุดปัจจุบันนี้ แต่ได้ถูกลืม ไปว่าคนทำอิฐมอญมีประวัติความเป็นมาน่าศึกษายิ่งนัก ทีมข่าวศูนย์ข่าวหนังสือพิมพ์ 5 เหล่าทัพ จังหวัดลพบุรี พร้อมด้วย คณะกรรมการชมรมรักลพบุรี นายเมธี เข็มวงศ์ทอง นายกสมาคมผู้สื่อข่าวทีวีและสื่อมวลชนจังหวัดลพบุรี อาจารย์ผ่องศรี ธาราภูมิ อดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดลพบุรี สำนักข่าวเดลิซันเดย์ และ แฟเพจ facebook เดลิซันเดย์ ได้ลงพื้นที่ตามรอยประวัติศาสตร์ เล่าขานประวัติความเป็นมาอิฐมอญบางขันหมาก. ได้ลงพื้นที่ไปที่ตำบลบางขันหมาก อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรี นายกหรือบานนี้ประชาชนชาวลพบุรีและประชาชนทั่วประเทศ ได้ถูกลืม อิฐมอญบางขันหมากที่เคยสร้างกำแพงเมือง นายสมัยกรุงศรีอยุธยาและในสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช ด้าน อาจารย์ผ่องศรี ธาราภูมิ อดีตสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรจังหวัดลพบุรี ได้เล่าประวัติความเป็นมาของอิฐมอญฯ ว่า อิฐมอญบางขันหมาก ได้ชื่อว่าเป็นอิฐมอญที่มีความแข็งแกร่งและมีคุณภาพดีเป็นที่นิยมใช้กันทั่วไปในการก่อสร้างอาคารบ้านเรือน ซึ่งผู้คนทั่วไปได้ทราบถึงชื่อเสียงของอิฐมอญในด้านคุณภาพดีราคาถูกมาตั้งแต่โบราณ ชาวมอญบางขันหมากทําอิฐมอญมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เพื่อเสริมรายได้ในครอบครัวและบางครอบครัวก็ทำเป็นอาชีพหลักจากรุ่นสู่รุ่นจนถึงวันนี้ อิฐมอญบางขันหมากมี ๓ แบบ คือ ๑) อิฐมอญขนาดทั่วไป ๒) อิฐมอญขนาดใหญ่ และ ๓) อิฐมอญขนาดจัมโบ้
ปัจจุบันอาชีพอิฐมอญในบ้านบางขันหมากนั้นค่อนข้างมีน้อยลงไม่ค่อยมีคนนิยมเท่าที่ทำกันแล้วด้วยสถานที่ไม่อำนวย และต้นทุนการผลิตค่อนข้างสูง แต่ภาพก้อนอิฐในโรงเผาที่กลุ่มด้วยควันในเตายังคงติดตาสร้างความภาคภูมิใจให้ชาวมอญบางขันหมากอยู่เสมอ เพราะอิฐมอญบางขันหมากขึ้นชื่อเรื่องคุณภาพความคงทนที่เป็นที่นิยมในย่านนี้สมดังคำขวัญของตำบลบางขันหมากที่ว่า
“อิฐมอญบางขันหมาก รกรากไทยรามัญ ลือลั่นหลวงปู่ทอรัก เอกลักษณ์เด็กจุกโก๊ะแกละ”
การทำอิฐมอญของชุมชนมอญบางขันหมากก็จะมีอัตลักษณ์ที่โดดเด่นในการทำ วัตถุดิบ ขั้นตอนการทำที่ประณีต แต่เมื่อเวลาผ่านไปตามยุคตามสมัยก็เริ่มมีการเปลี่ยนแปลงเกิดขึ้นภายในชุมชน ในสมัยก่อนชุมชนชาวมอญนิยมกันมากในเรื่องการทำอิฐมอญ ซึ่งส่วนใหญ่วัตถุดิบก็หาได้ง่ายทั่วในท้องถิ่น และยังสร้างรายได้ให้คนในอดีตได้ดี แต่ปัจจุบันเริ่มมีผู้สนใจน้อยลง เพราะใช้แรงงานที่หนักแถมรายได้ยังน้อย เนื่องจากส่วนมากคนที่ทำเป็นหรือทำมาตั้งแต่ดั้งเดิมก็เริ่มมีอายุมากขึ้นและสุขภาพร่างกายก็แย่ลงไป จนไม่สามารถทำอิฐมอญต่อไปได้ แต่ก็ยังพอมีให้เห็นอยู่บ้างในชุมชนมอญบางขันหมาก แต่ก็ไม่ได้ทำเป็นอาชีพเพื่อเลี้ยงตนเอง แต่บางคนก็ทำไว้ใช้และถ้าใครมาขอซื้อก็จะขาย และเด็กวัยรุ่นสมัยนี้ส่วนมากก็จะออกไปหางานทำข้างนอก ทำให้ไม่มีใครมาทำการสืบทอดต่อในเรื่องของการทำอิฐมอญจนทำให้อาชีพที่เป็นอัตลักษณ์ของชาวมอญบางขันหมากนี้ค่อยๆ หายไปจากชุมชนมอญบางขันหมาก
ปัจจุบันการทำอิฐมอญของชาวมอญบางขันหมากของป้าเป้า แก้วไทย (อายุ ๖๒ ปี) บ้านเลขที่ ๔๒ หมู่ ๑๒ ตำบลบางขันหมาก อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรีนี้เป็นพิพิธภัณฑ์มีชีวิตบนฐานทุนทางวัฒนธรรมและภูมิปัญญาไทยรามัญที่เป็นอัตลักษณ์สำคัญและสามารถใช้เป็นแหล่งเรียนรู้และการท่องเที่ยวเชิงวัฒนธรรมที่สำคัญของชาวมอญบางขันหมาก ตำบลบางขันหมาก อำเภอเมือง จังหวัดลพบุรีได้ โดยนักท่องเที่ยวและผู้สนใจสามารถมาท่องเที่ยวได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงหน้าแล้ง (หน้าฝนจะไม่ค่อยทำกันเพราะฝนตกทำให้อิฐเสียหาย)
ใจรัก วงศ์ใหญ่ ข่าว/ สมชาย เกตุฉาย ภาพ/ ศูนย์ข่าว 5 เหล่าทัพ จังหวัดลพบุรี